Etherische oliën zorgen voor een zoetgeurend aroma in de bloementuin, maar men kan ze ook aan de planten onttrekken. Al duizenden jarenlang gebruikt men deze oliën, niet alleen vanwege hun aromatische eigenschappen, maar ook bij de samenstelling van geneeskrachtige en cosmetische preparaten.
Net als ieder mens zijn of haar unieke eigenschappen bezit, heeft ook elke plantensoort deze. Voor een deel is dat te zien aan de kleur van de bloem en aan de maat en vorm van de bladeren. Maar het is de etherische olie binnenin die een plant haar unieke aroma geeft – en dat kan variëren van zeer sterk tot nauwelijks waarneembaar. Etherische oliën bestaan uit een aantal chemische bestanddelen, waarvan esters (de inwerking van een zuur op een alcohol doet een organische verbinding ontstaan) de meest voorkomende zijn.
De herkomst van de olie
Over de hele wereld groeien veel aromatische planten en aan de meeste kan men etherische oliën onttrekken. Daarvoor gebruikt men dat deel van de plant waarin de concentratie het hoogst is.
De olie uit bloemblaadjes noemt men parfum. Het wordt onttrokken aan geurende bloemen zoals de roos, de muurbloem, de anjer en de jasmijn. Bij bepaalde planten – vooral de kruidnagel – bevatten de knoppen meer olie dan de open bloemen. In dat geval plukt men de knoppen voor aromatisch en ook voor culinair gebruik.
Bij kruidenplanten zoals de rozemarijn, de citroenmelisse en de aromatische pelargoniumsoorten zit de olie in het blad. Sommige planten met zwak geurende bloemen en bladeren hebben sterk geurende wortels of wortelstokken. Dat varieert van de exotische gember uit het Oosten tot de iris, de hemelsleutel (Sedum Purpurum), de gewone sleutelbloem en de geranium, die je in veel tuinen aantreft. Ook aan citrusvruchten, de citroen, de sinaasappel en de limoen, kan olie worden onttrokken.
Veel planten worden gekweekt voor de zaden doe men als specerij gebruikt. Maar veel van die planten bevatten ook etherische oliën: komijn, kardemom, venkel en nootmuskaat bijvoorbeeld. Ook veel bomen en struiken zijn olieleveranciers. Men onttrekt de olie aan de schors, het hout en de hars. Zo haalt men cederhout- en sandelhoutolie uit de schors en het hout, terwijl storax-, mirre- en wierookolie uit de schors worden gewonnen.
Welk deel van de plant men ook neemt, de uiteindelijke hoeveelheid olie is buitengewoon gering maar wel zeer geconcentreerd. Maar het is wel zo dat men met een klein beetje etherische olie al een heel eind komt.
Hoe wordt de olie gewonnen?
In de industrie gebruikt men drie methoden om etherische oliën aan planten te onttrekken – persen, distilleren en extraheren.
Persen
Deze methode zou olie van de hoogste kwaliteit opleveren, die vaak ook het duurste in aanschaf is. Er wordt grote druk op de planten uitgeoefend en de olie wordt er letterlijk uitgeperst. Aan dit proces komt geen hitte te pas, zodat het eindproduct nog in zeer natuurlijke staat verkeer. Deze oliën worden ook wel koudgeperste of maagden oliën genoemd.
Distilleren
Deze methode werd eeuwenlang in Turkije toegepast. De planten worden in kokend water gelegd zodat de etherische olie in de stoom verdampt. Als de stoom condenseert, wordt de vloeistof verzameld en opgeslagen. De op het oppervlak drijvende olie wordt er vervolgens afgeschept.
Extraheren
Dit proces is veel eenvoudiger en er bestaan twee basismethoden: enfleurage en maceratie. Beide methoden gaan uit van het principe dat de ene olie de andere aantrekt. En het zijn dan ook deze twee winningsprocessen die heel goed thuis kunnen worden toegepast.
Enfleurage: Hierbij worden de planten in koude olijfolie geweekt. Na enige tijd giet men de olie af en worden de planten door verse exemplaren vervangen. Dit proces wordt herhaald totdat het aroma van de olie de gewenste sterkte heeft.
Maceratie: Werkt op een soortgelijke manier, alleen wordt de bak olie dagelijks enkele uren in warm water gezet om het proces te versnellen.
[…] of rozemarijn, aan toe. Zie voor meer informatie over etherische oliën de artikelen ‘De herkomst van de oliën‘ en ‘Etherische oliën […]